การเผยแพร่สารสนเทศห้องสมุด

                           

สำนักวิทยบริการและการเผยแพร่สารสนเทศ

การเผยแพร่สารสนเทศห้องสมุด

                การเผยแพร่สารสนเทศ (Information dissemination) เป็นช่องทางสำคัญในการสื่อเพื่อเผยแพร่สารสนเทศจากแหล่งหนึ่งไปยังอีกแหล่งหนึ่ง เช่น จากผู้เขียนไปยังผู้อ่าน จากสถาบันบริการสารสนเทศไปยังผู้ใช้ เป็นต้น สารสนเทศที่เผยแพร่อาจอยู่ในรูปของข้อความ ตัวเลข เสียง ภาพ มัลติมิเดีย และอาจบันทึกไว้บนกระดาษ สื่อโสตทัศน์ สื่อแม่เหล็ก หรือสื่อออปติก

บทบาทของเทคโนโลยีสารสนเทศในการเผยแพร่สารสนเทศ

                ปัจจุบันการเผยแพร่สารสนเทศทำได้อย่างสะดวก รวดเร็ว ยืดหยุ่นและประหยัด เนื่องจากเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารที่เปลี่ยนแปลงกระบวนการเผยแพร่สารสนเทศทั้งในระหว่างบุคคล ไปสู่กลุ่มผู้ใช้ หรือแก่สาธารณะโดยอินเทอร์เน็ตได้เข้ามามีบทบาทในการสื่อสารทั้งในระดับบุคคล กลุ่มบุคคล ภายในหน่วยงาน ระหว่างหน่วยงานโดยไม่จำกัดเวลาและสถานที่

                บริการที่สำคัญบนอินเทอร์เน็ตที่นำมาใช้ในการเผยแพร่สารสนเทศอย่างแพร่หลายนั้น คือ ไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์ ซึ่งเป็นการสื่อสารระหว่างบุคคล ทำให้สามารถจัดส่งสารสนเทศในรูปอิเล็กทรอนิกส์ไปถึงผู้ใช้แต่ละคนได้อย่างสะดวก กลุ่มสนทนาทางอิเล็กทรอนิกส์ ซึ่งเป็นการสนทนาร่วมกันในกลุ่มสมาชิกในหัวข้อใดหัวข้อหนึ่งกระดานสนทนา (web board) เป็นกระดานสนทนาในหัวข้อใดหัวข้อหนึ่ง แต่เปิดกว้างให้กับสารธารณะชน และเวิลด์ไวด์เว็บ (World Wide Web) หรือ (web) ซึ่งเป็นการบริการเผยแพร่ข้อมูล ข่าวสาร หรือสารสนเทศทางระบบเครือข่ายอินเทอร์เน็ตในรูปแบบที่เรียกว่า ไฮเปอร์เท็กซท์ (hypertext) และจัดเป็นบริการสำคัญที่ใช้กันอย่างกว้างขวางที่สุด

                ดังนั้น หากพิจารณาบทบาทของเทคโนโลยีสารสนเทศที่มีต่อการเผยแพร่สารสนเทศแล้ว อาจจำแนกบทบาทดังกล่าวออกเป็นด้าน คือ การเป็นช่องทางในการเผยแพร่สารสนเทศ และการขยายขอบเขตของทรัพยากรสารสนเทศ จากเดิมที่อยู่ในรูปกระดาษ สื่อโสตทัศน์ประเภทต่างๆ ไปอยู่ในรูปอิเล็กทรอนิกส์หรือดิจิทัล

                เครือข่ายคอมพิวเตอร์โดยเฉพาะอินเทอร์เน็ตหรือเวิลด์ไวด์เว็บเข้ามาเป็นช่องทางสำคัญในการเผยแพร่สารสนเทศอย่างกว้างขวาง ไม่ว่าจะเป็นการเผยแพร่สารสนเทศทั้งอย่างเป็นทางการและไม่เป็นทางการ เช่น มีการเปิดบริการให้ผู้ใช้ค้นแคตาล็อกของห้องสมุดผ่านเวิลด์ไวด์เว็บ ทำให้บุคคลทั่วไปสามารถค้นหาทรัพยากรสาสรสนเทศในสถาบันบริการสารสนเทศ โดยไม่ต้องเดินทางมาที่สถาบัน และเป็นบริการที่เผยแพร่ไปยังระดับภูมิภาคและสากลได้ตลอดเวลา หรือการเผยแพร่สารสนเทศทันสมัยในรูปจดหมายอิเล็กทรอนิกส์ผ่านอินเทอร์เน็ตไปยังสมาชิกหรือผู้สนใจทั้งภายในและภายนอกหน่วยงาน อาจกล่าวได้ว่า เครือข่ายคอมพิวเตอร์โดยเฉพาะอินเทอร์เน็ตมีบทบาทสำคัญต่อการเผยแพร่สารสนเทศจนอาจจัดเป็นโครงสร้างพื้นฐานที่สำคัญของสถาบันบริการสารสนเทศในยุคปัจจุบัน

                ยิ่งกว่านั้น ยังเกิดการผลิตและการตีพิมพ์สารสนเทศในรูปลักษณ์ต่างๆ ด้วยคอมพิวเตอร์ เกิดสิ่งพิมพ์ในรูปของสื่ออิเล็กทรอนิกส์หรือสื่อดิจิทัล หรือที่เรียกกระบวนการดังกล่าวว่าการพิมพ์อิเล็กทรอนิกส์ โดยสิ่งพิมพ์เหล่านี้อาจเผยแพร่ทั้งในรูปของกระดาษและ/หรืออิเล็กทรอนิกส์ หรืออาจอยู่ในรูปดิจิทัลหรืออิเล็กทรอนิกส์เท่านั้น สิ่งพิมพ์หรือเอกสารเหล่านี้ทวีจำนวนมากขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยมีคุณภาพแตกต่างกันไป และมีทั้งเผยแพร่แบบให้เปล่าและคิดมูลค่าบริการเผยแพร่สารสนเทศจึงได้รับผลกระทบโดยตรงจากการพิมพ์อิเล็กทรอนิกส์ เพราะสิ่งพิมพ์จำนวนมาก เช่นวารสาร เอกสาร อ้างอิงนั้นเผยแพร่ในรูปดิจิทัล จึงจำเป็นต้องปรับปรุงลักษณะการให้บริการ โดยมีการรวบรวมสารสนเทศจากแหล่งสารสนเทศทางอิเล็กทรอนิกส์ที่เพิ่มปริมาณ และต้องมีวิธีการในการให้บริการที่หลากหลายด้วย ตัวอย่างเช่น เกิดบริการหน้าสารบัญวารสารและบริการสารสนเทศทันสมัยที่จัดทำเป็นเอกสารหรือวารสารอิเล็กทรอนิกส์และเผยแพร่ผ่านอินเทอร์เน็ต บริการเหล่านี้มีทั้งที่จัดทำบุคคล องค์การ สมาคมวิชาชีพ

การเผยแพร่สารสนเทศในวงวิชาการที่สำคัญ

                บริการเผยแพร่สารสนเทศในวงวิชาการจัดเป็นบริการสำคัญที่สถาบันบริการสารสนเทศต่างๆจัดขึ้น เพื่อช่วยเผยแพร่สารสนเทศจากแหล่งต่างๆไปยังผู้ใช้ที่มีความต้องการสารสนเทศ เช่น นักเรียนนักศึกษาต้องทำรายงาน นักวิจัย นักวิชาการและคณาจารย์ต้องการติดตามสารสนเทศใหม่ๆในหัวข้อเฉพาะตามความสนใจรูปแบบสิ่งพิมพ์ซึ่งเป็นผลจากการเผยแพร่สารสนเทศในวงวิชาการ ทั้งนี่อาจจำแนกประเภทของการเผยแพร่สารสนเทศในวงวิชาการตามเวลาในการตีพิมพ์และเผยแพร่ และตามแหล่งที่มา

ความหมายของห้องสมุด

                ห้องสมุด ตรงกับภาษาอังกฤษว่า Library มาจากในภาษาละตินว่าLiber แปลว่า หนังสือห้องสมุด หมายถึง สถานที่รวบรวมและให้บริการวัสดุหรือทรัพยากรสารสนเทศแก่สมาชิกโดยมีบรรณารักษ์เป็นผู้รับผิดชอบดำเนินการตั้งแต่จัดหา การจัดเก็บและการให้บริการ ตลอดจนดูแลบำรุงรักษาทรัพยากรสารสนเทศ ในปัจจุบันจากการพัฒนาบทบาทของเทคโนโลยีด้านต่างๆโดยเฉพาะเทคโนโลยีสารสนเทศมีการผลิตวัสดุสารสนเทศจำนวนมากทั้งปริมาณและรูปแบบที่หลากหลาย การค้นหาข้อมูลสารสนเทศสามารถสืบค้นได้ทั่วโลกโดยผ่านอินเตอร์เน็ต ห้องสมุดมีการเปลี่ยนแปลงมีการนำเอาเทคโนโลยีมาใช้ดำเนินการเพื่อพัฒนาระบบจัดเก็บค้นหาและเผยแพร่สารสนเทศของห้องสมุดได้ทันต่อความก้าวหน้าของวิทยาการและข่าวสารต่างๆที่ออกมาทุกรูปแบบบริการเผยแพร่สารสนเทศ

ประเภทของทรัพยากรสารสนเทศ

                  ทรัพยากรสารสนเทศ  หรือวัสดุสารสนเทศห้องสมุด  (Library  materials)แบ่งออกเป็น  2  ประเภท คือ

                 1.วัสดุ สิ่งพิมพ์  (Printed materials)  หรือวัสดุตีพิมพ์    

                 2.วัสดุไม่ใช่สิ่งพิมพ์  (Non-printed materials)  หรือวัสดุไม่ตีพิมพ์

 วัสดุสิ่งพิมพ์  (Printed materials)  หรือวัสดุตีพิมพ์

                 วัสดุสิ่งพิมพ์  คือ  วัสดุที่ให้ความรู้ที่มีการพิมพ์ขึ้นมาเพื่อการศึกษาค้นคว้าโดยอาศัยการอ่าน ดังนี้
                 1.1 หนังสือ  (Book)   คือสิ่งพิมพ์ที่มีลักษณะเป็นรูปเล่ม  อาจมีเล่มเดียวจบหรือหลายเล่มจบมุ่งให้ ความรู้และความ เพลิดเพลินแก่ผู้อ่าน 

                 1.2   วารสาร  (Periodicals) คือ  สิ่งพิมพ์ที่มีกำหนดระยะเวลาการออกแน่นอนและต่อเนื่อง เช่น ออกเป็นรายสัปดาห์ รายปักษ์ (15วัน)  รายเดือน  รายครึ่งปี                 

                 1.3หนังสือพิมพ์  (Newspaper)  คือสิ่งพิมพ์ที่ออกรายวันและทุกวัน  เสนอข่าว  เหตุการณ์ต่างๆ ทั้งภายในและภายนอกประเทศ  นอกจากนี้ยังมีบทความและข้อคิดเห็นต่างๆเรื่อง  การเมือง  เศรษฐกิจ กีฬา  การศึกษาฯลฯ

                 1.4  กฤตภาค  (Clippings) คือ ข่าวสาร บทความ สำคัญ ๆ และน่าสนใจ โดยตัดจากหนังสือพิมพ์ วารสาร นิตยสาร หรือเอกสารอื่น ๆ ที่มีประโยชน์ต่อผู้ใช้ นำมาผนึกลงบนกระดาษ บอกแหล่งที่มา เช่น ชื่อสิ่งพิมพ์ เลขหน้า วัน เดือน ปี นำมาให้หัวเรื่อง จัดเก็บเข้าแฟ้ม โดยเรียงสำดับตามตัวอักษร เก็บไว้ในตู้จุลสาร เพื่อนำมาใช้ค้นคว้า อ้างอิง

                 1.5  จุลสาร  (Pamphlets) คือสิ่งพิมพ์ที่มีรูปเล่มขนาดเล็กมีจำนวนหน้าไม่เกิน  60  หน้า  เนื้อหาส่วนมากจบในเล่ม  จัดทำโดยผู้ทรงคุณวุฒิหรือหน่วยราชการ  องค์การ  สถาบันที่เกี่ยวข้องกับเรื่องราวนั้นๆ   มักเป็นสิ่งพิมพ์ที่ให้เปล่าหรือจำหน่ายในราคาถูก

วัสดุไม่ใช่สิ่งพิมพ์ หรือวัสดุไม่ตีพิมพ์ 
                  คือวัสดุที่ให้ความรู้ความเพลิดเพลินโดยใช้เสียงและภาพเป็นหลัก  เพื่อช่วยให้เข้าใจได้ง่ายและจำได้นาน  เกิดการเรียนรู้ที่ถูกต้อง  โสตทัศนวัสดุแบ่งได้ตามการใช้ มี 3 ประเภทคือ
                  2.1ทัศนวัสดุ    คือวัสดุที่ถ่ายทอดความรู้โดยการดู เช่น  ลูกโลก  หุ่นจำลอง  ของตัวอย่าง

                  2.2โสตวัสดุ    คือวัสดุที่ถ่ายทอดความรู้โดยการฟัง  เช่น   แผ่นเสียง  เทปบันทึกเสียง

                  2.3โสตทัศนวัสดุ    คือวัสดุที่ถ่ายทอดความรู้โดยการดูและฟัง  เช่น  วีดิทัศน์  ภาพยนตร์ 

ระดับงานบริการเผยแพร่สารสนเทศ

         ระดับต้น

             1.เตรียมหนังสืออ้างอิงและฐานข้อมูลสารสนเทศ

             2.บริการตอบคำถามและช่วยการค้นคว้าสำหรับคำตอบที่ไม่ซับซ้อน

             3.บริการชี้แนะผู้ใช้ไปยังแหล่งสารสนเทศที่ต้องการ

             4.แนะนำรายชื่อทรัพยากรสารสนเทศและบริการพื้นฐาน

             5.แนะนำแหล่งสารสนเทศภายนอก

             6.จัดหาวารสารใหม่ๆ ตามคำร้องขอ

             7.มีความรอบรู้เกี่ยวกับแหล่งสารสนเทศในชุมชน

          ระดับกลาง

             1.รวบรวมทรัพยากรสารสนเทศที่เป็นรายงานวิจัย

             2.ทำการประชาสัมพันธ์เพื่อส่งเสริมการใช้

             3.จัดเตรียมบริการบรรณานุกรม

             4.บริการสืบค้นสารสนเทศตามที่ผู้ใช้ร้องขอ

             5.บริการแจ้งรายชื่อทรัพยากรสารสนเทศใหม่ให้แก่ผู้ใช้

             6.มีความรอบรู้แหล่งสารสนเทศในสาขาเดียวกัน

             7.มีความร่วมมือระหว่างห้องสมุด

           ระดับสูง

             1.รวบรวม วิเคราะห์ และสังเคราะห์สารสนเทศที่ตรงกับ

             2.ความต้องการผู้ใช้ และจัดทำสาระสังเขป

             3.ให้บริการรวบรวมบรรณานุกรม

             4.บริการสืบค้นสารสนเทศอย่างกว้างขวาง

             5.จัดทำสาระสังเขปทรัพยากรใหม่ในห้องสมุด

             6.บริการแปลบทความ

             7.จัดตั้งทีมงานผู้เชี่ยวชาญ เพื่อให้คำปรึกษาและสืบค้น

             8.สารสนเทศให้บริการข่าวสารทันสมัยแก่ผู้ใช้เฉพาะบุคคล

             9.รอบรู้แหล่งสารสนเทศ โดยเฉพาะสารสนเทศทีไม่มีการเผยแพร่

ประเภทของบริการเผยแพร่สารสนเทศ

                               1. บริการอ้างอิงหรือบริการตอบคำถามและช่วยการค้นคว้า (Reference Services)

  บริการอ้างอิงระดับพื้นฐาน

บริการอ้างอิงในระดับลึก

2. บริการข่าวสารทันสมัย (Current Awareness Services)

2.1 บริการหมุนเวียนวารสาร (Routing service)

 2.2 บริการเผยแพร่สารสนเทศเฉพาะบุคคล    

(Selective Dissemination of Information : SDI)

ความสำคัญของบริการ

                    1.ทำให้ติดตามความก้าวหน้าในสาขาวิชาที่สนใจได้ทันเวลา          

2.ผู้ใช้ไม่ต้องเสียเวลาในการอ่านสารสนเทศทั้งหมด

         3.ทำให้ผู้ใช้ได้รับสารสนเทศที่ทันสมัย เพื่อใช้ในการทำงาน